Chó Lài Sông Mã là một trong những giống chó bản địa quý hiếm của Việt Nam, gắn liền với lịch sử và văn hóa của người dân vùng Tây Bắc, đặc biệt là khu vực sông Mã, Thanh Hóa. Được biết đến với ngoại hình mạnh mẽ, tính cách trung thành và khả năng nghiệp vụ vượt trội, chó Lài Sông Mã không chỉ đóng vai trò quan trọng trong đời sống hàng ngày mà còn trong các hoạt động nghiệp vụ quan trọng. Tuy nhiên, giống chó này đã từng có nguy cơ bị tuyệt chủng và chỉ trong những năm gần đây, nhờ vào nỗ lực của các cá nhân và tổ chức, chó Lài mới dần được bảo tồn và phát triển. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về lịch sử, đặc điểm, tính cách và những nỗ lực bảo tồn giống chó Lài Sông Mã.
1. Nguồn gốc lịch sử của giống chó Lài Sông Mã
Chó Lài Sông Mã có nguồn gốc sâu xa từ khu vực sông Mã, thuộc tỉnh Thanh Hóa. Theo các ghi chép lịch sử, giống chó này có liên quan mật thiết đến một giai đoạn quan trọng của lịch sử Việt Nam. Theo truyền thuyết, vào thời nhà Lê, khi vua Lê Lợi khởi nghĩa chống quân Minh, chó Lài đã theo chân ông trong nhiều trận đánh quan trọng. Loài chó này không chỉ là trợ thủ đắc lực trong việc săn bắt mà còn bảo vệ đội quân khỏi các mối đe dọa từ thú rừng và kẻ thù.
Sự gắn bó của chó Lài với vua Lê Lợi đã góp phần tạo nên một câu chuyện huyền thoại, và từ đó, giống chó này trở thành biểu tượng của sự trung thành và dũng cảm. Ngoài việc gắn bó với lịch sử chiến tranh, chó Lài cũng có một vị trí quan trọng trong đời sống văn hóa và sinh hoạt của người dân tộc Thái và Mường tại Thanh Hóa, nơi chúng thường được sử dụng trong các hoạt động săn bắt và canh gác.
Chó Lài thuộc nhóm 5 của FCI (Federation Cynology International), là nhóm các giống chó Spitz và chó cổ xưa, phân nhóm 5 bao gồm các giống chó Spitz châu Á và các giống chó liên quan. Điều này khẳng định chó Lài là một giống chó cổ, có nguồn gốc từ thời xa xưa và đã trải qua quá trình chọn lọc tự nhiên khắc nghiệt để tồn tại và phát triển.
2. Đặc điểm ngoại hình và thể chất của chó Lài Sông Mã
Chó Lài Sông Mã có ngoại hình khỏe mạnh, dẻo dai và cực kỳ phù hợp với điều kiện môi trường khắc nghiệt của vùng núi rừng Tây Bắc. Đây là giống chó có kích thước trung bình nhưng sức mạnh cơ bắp và sự bền bỉ của chúng khiến chúng trở thành một trong những giống chó mạnh mẽ nhất Việt Nam.
Kích thước và cân nặng
Theo tiêu chuẩn kỹ thuật TCQS 63:2022/NBVN, chiều cao của chó Lài đực dao động từ 46 đến 53 cm, trong khi chó cái có chiều cao từ 42 đến 50 cm. Cân nặng của chó đực thường từ 17 đến 23 kg, còn chó cái nhẹ hơn một chút, từ 16 đến 21 kg. Với kích thước này, chó Lài không quá to lớn, nhưng sự cân đối giữa thân hình và sức mạnh cơ bắp của chúng giúp chúng trở thành những chiến binh dũng cảm, nhanh nhẹn và bền bỉ.
Đầu và mặt
Chó Lài có cái đầu lớn, trán phẳng, mõm dài và khỏe, với đôi mắt hình quả hạnh nhân hơi xếch lên, tạo nên vẻ sắc sảo và thông minh. Tai chó Lài thường dựng đứng, nhọn, tạo nên vẻ ngoài rất giống với loài sói. Mõm của chúng dài, gọn và chắc khỏe, phù hợp với bản năng săn mồi. Đặc biệt, chó Lài có vết đốm trên lưỡi, một đặc điểm di truyền hiếm gặp, làm cho chúng càng trở nên độc đáo và được yêu thích.
Bộ lông và màu sắc
Bộ lông của chó Lài dày và thô, giúp chúng chịu được thời tiết lạnh giá của núi rừng. Lông chó có hai lớp: lớp ngoài dài và cứng, lớp trong mềm và mịn để giữ ấm. Màu lông của chó Lài rất đa dạng, từ màu vàng, xám, đen đến nâu, với một số cá thể có lông màu trắng hoặc đen tuyền rất quý hiếm. Bộ lông dày không chỉ giúp chó Lài sinh tồn tốt trong môi trường khắc nghiệt mà còn tạo nên một vẻ đẹp hoang dã và mạnh mẽ.
3. Tính cách và đặc điểm hành vi
Chó Lài Sông Mã nổi tiếng với tính cách trung thành, dũng cảm và rất thông minh. Chúng là người bạn đồng hành lý tưởng cho các hoạt động bảo vệ, săn bắt và nghiệp vụ. Các nghiên cứu cho thấy, giống chó này có những đặc điểm tính cách nổi bật giúp chúng không chỉ là bạn đồng hành của con người mà còn có thể đảm nhận các nhiệm vụ nghiệp vụ phức tạp.
Trung thành và bảo vệ
Chó Lài nổi tiếng với sự trung thành tuyệt đối với chủ nhân. Một khi đã gắn bó, chúng sẽ sẵn sàng bảo vệ chủ nhân và gia đình khỏi mọi mối nguy hiểm. Bản năng bảo vệ của chúng phát triển mạnh mẽ, khiến chúng trở thành những chú chó canh gác xuất sắc. Với sự cảnh giác cao độ, chó Lài luôn đề phòng trước những yếu tố lạ xung quanh và có thể phản ứng nhanh chóng khi cảm thấy bị đe dọa.
Dũng cảm và kiên cường
Chó Lài được biết đến với sự dũng cảm và không sợ hãi. Chúng không ngại đối đầu với các loài thú lớn hơn hoặc kẻ thù khi bảo vệ lãnh thổ hoặc chủ nhân. Đặc điểm này rất quan trọng trong các nhiệm vụ săn bắt hoặc canh gác nơi hoang dã, nơi chó Lài thường xuyên phải đối diện với các loài động vật lớn hơn như hổ, gấu hoặc thú dữ khác.
Thông minh và dễ huấn luyện
Nhờ trí thông minh vượt trội, chó Lài rất dễ huấn luyện và tiếp thu các bài học nhanh chóng. Chúng có khả năng ghi nhớ tốt và tuân thủ các lệnh của chủ nhân. Điều này khiến chúng trở thành lựa chọn lý tưởng cho các công việc nghiệp vụ đòi hỏi tính kiên nhẫn, chính xác và sự hợp tác cao. Khả năng làm việc nhóm của chó Lài cũng được đánh giá cao, giúp chúng thích nghi tốt với các đội tìm kiếm cứu hộ hoặc nghiệp vụ an ninh.
4. Khả năng nghiệp vụ và tiềm năng phát triển
Với các đặc điểm ngoại hình mạnh mẽ và tính cách vượt trội, chó Lài Sông Mã đã được lựa chọn để huấn luyện cho nhiều nhiệm vụ nghiệp vụ quan trọng. Kể từ năm 2007, Trung tâm Nhiệt đới Việt – Nga đã tiến hành nghiên cứu về khả năng nghiệp vụ của giống chó này, đặc biệt là trong việc tìm kiếm và phát hiện bom mìn.
Khứu giác nhạy bén
Khứu giác của chó Lài được coi là một trong những giác quan phát triển nhất, đóng vai trò quan trọng trong các hoạt động nghiệp vụ. Theo nghiên cứu, chó Lài có khả năng khứu giác vượt trội, đặc biệt là trong giai đoạn từ 3 đến 8 tháng tuổi. Khả năng phát hiện mùi của chúng đạt mức điểm cao, với độ nhạy khứu giác lên đến 4,53/5. Điều này giúp chó Lài có thể tìm kiếm và phát hiện các vật thể nguy hiểm như bom mìn còn sót lại sau chiến tranh, cũng như các chất nổ và hóa chất độc hại.
Nghiệp vụ tìm kiếm và phát hiện bom mìn
Chó Lài Sông Mã đã được huấn luyện để tham gia vào các nhiệm vụ đặc biệt, bao gồm việc phát hiện bom mìn trong các khu vực còn tồn tại nguy cơ từ thời chiến tranh. Với bản năng nhanh nhạy và sự bền bỉ, chó Lài có khả năng làm việc trong thời gian dài và trong môi trường khắc nghiệt, giúp phát hiện và cảnh báo kịp thời các mối nguy hiểm, bảo vệ tính mạng con người.
5. Nỗ lực bảo tồn giống chó Lài Sông Mã
Giống chó Lài Sông Mã từng đứng trước nguy cơ tuyệt chủng do môi trường sống tự nhiên của chúng bị thu hẹp và sự lai tạp giống không kiểm soát. Tuy nhiên, nhờ vào những nỗ lực không ngừng của các cá nhân và tổ chức, giống chó quý này đã được bảo tồn và phát triển mạnh mẽ trong những năm gần đây.
Nỗ lực bảo tồn của anh Tuấn Lài
Một trong những cá nhân tiêu biểu trong công cuộc bảo tồn giống chó Lài chính là anh Tuấn Lài, một người dân sống tại Thanh Hóa. Với tình yêu và niềm đam mê dành cho giống chó Lài, anh Tuấn đã dày công nghiên cứu và bảo tồn giống chó này trong suốt nhiều năm. Anh đã thành lập trại nuôi chó Lài tại quê nhà, nơi các thế hệ chó Lài được chăm sóc và nuôi dưỡng theo một quy trình khắt khe để đảm bảo sự thuần chủng và sức khỏe tốt nhất.
Không chỉ bảo tồn giống chó Lài cho mục đích cá nhân, anh Tuấn còn mở rộng chia sẻ kiến thức và kinh nghiệm với cộng đồng người yêu chó. Những chú chó từ trại của anh không chỉ được đánh giá cao về sức khỏe, ngoại hình mà còn về các đặc điểm hành vi, tính cách đúng chuẩn giống chó Lài cổ xưa.
6. Giá cả và thị trường chó Lài Sông Mã
Do nhu cầu về chó Lài trong các nhiệm vụ bảo vệ, săn bắt và nghiệp vụ ngày càng tăng, giá trị của giống chó này cũng đã tăng mạnh trên thị trường.
Giá cả trung bình
Giá của một chú chó Lài trưởng thành đã qua huấn luyện chó có thể dao động từ 20 triệu đến 50 triệu đồng. Chó con chưa qua huấn luyện thường có giá từ 5 triệu đến 15 triệu đồng, tùy thuộc vào độ thuần chủng, sức khỏe và ngoại hình. Những chú chó có gia phả rõ ràng, có sức khỏe tốt và đã qua các kiểm định thường có giá cao hơn.
Chó Lài Sông Mã có phải là chó Dingo Đông Dương không?
Chó Lài Sông Mã và chó Dingo Đông Dương đều là những giống chó bản địa quý hiếm ở khu vực Đông Nam Á, nhưng liệu chúng có phải là cùng một giống chó hay không vẫn còn nhiều tranh cãi. Về mặt hình thái, cả hai giống chó đều có những đặc điểm tương đồng như ngoại hình săn chắc, tai dựng, mõm dài và bộ lông dày, cho phép chúng thích nghi tốt với môi trường rừng núi. Tuy nhiên, chó Lài Sông Mã chủ yếu được tìm thấy tại khu vực sông Mã, Thanh Hóa, Việt Nam, trong khi chó Dingo Đông Dương phân bố rộng hơn ở các quốc gia Đông Dương như Lào, Campuchia và một số khu vực miền Trung và miền Nam Việt Nam.
Một số nhà nghiên cứu cho rằng, chó Lài Sông Mã có thể là một phân loài của chó Dingo Đông Dương do sự tương đồng về gen và đặc điểm sinh học. Cả hai giống chó đều có khứu giác phát triển, khả năng săn mồi và canh gác tốt, cùng với sự trung thành và dũng cảm. Tuy nhiên, cũng có ý kiến khác cho rằng chó Lài Sông Mã là một giống chó riêng biệt, đã trải qua quá trình tiến hóa và chọn lọc tự nhiên riêng biệt trong môi trường địa lý đặc thù của vùng sông Mã.
Vì vậy, dù có những điểm chung với chó Dingo Đông Dương, chó Lài Sông Mã vẫn có những đặc trưng riêng, từ lịch sử gắn liền với vua Lê Lợi cho đến vai trò văn hóa và ứng dụng thực tiễn trong đời sống người dân vùng Tây Bắc Việt Nam. Do đó, dù có mối liên hệ di truyền, chúng vẫn nên được xem xét như hai giống chó có nguồn gốc và câu chuyện phát triển khác biệt.
Kết luận
Chó Lài Sông Mã không chỉ là một giống chó quý hiếm mà còn là biểu tượng văn hóa, lịch sử của Việt Nam. Những nỗ lực bảo tồn giống chó này đã và đang giúp duy trì một phần di sản quan trọng của đất nước, đồng thời mở ra cơ hội phát triển trong ngành công nghiệp chó nghiệp vụ.
